رمان‌هایی که جایزه نوبل برده‌اند

جایزه نوبل ادبیات از معتبرترین جوایز ادبی جهان است که تقریبا هرساله به افراد مختلف اعطا می‌شود. این جایزه اولین بار در ابتدای قرن بیستم و در سال ۱۹۰۱ به سولی پرودوم از فرانسه اعطا شد. طبق وصیت آلفرد نوبل، جایزه نوبل ادبیات باید به فردی اهدا شود که مجموعه آثار وی در ایده‌آل‌ترین حالت ممکن باشند. البته گاهی نویسندگان به خاطر یک اثر موفق به کسب این جایزه شده‌اند که در ادامه برخی از این آثار را آورده‌ایم. آکادمی نوبل مسئول معرفی برنده است. بد نیست بدانید تا به حال این جایزه به هیچکس بیش از یک بار اعطا نشده است. در این مقاله قرار است به سراغ نویسندگان رمان ها و کتاب های برنده جایزه نوبل  برویم و ببینیم که چگونه موفق به کسب این جایزه شده‌اند. برخی از کتاب هایی که باید خواند هم در لیست آثار این نویسندگان دیده می‌شوند.

اما سوال اصلی اینجاست که چرا این جایزه به نام نوبل نامگذاری شده است؟

آشنایی با آلفرد نوبل

آلفرد نوبل شیمی‌دان و مهندس سوئدی است که همگان او را به خاطر اختراع دینامیت می‌شناسند. اختراعی که در ابتدا اگر به قصد کمک به بشریت انجام شده بود، اما در نهایت استفاده‌های خوبی از آن نشد. همین موضوع هم باعث شد که در سال ۱۸۸۸ یک روزنامه فرانسوی به دروغ خبر مرگ او را منتشر کند. البته این روزنامه در خبری که منتشر کرده بود نوبل را به اختراع ابزاری متهم کرد که موجب مرگ انسان‌های بیشتری شده است. همین اتفاق باعث شد آلفرد نوبل به این فکر بیفتد تا کاری کند که پس از مرگش تصویر بهتری از او به جای بماند. برای همین هم در نهایت تصمیم گرفت بیشتر ثروت فوق‌العاده خود را صرف برگزاری و اعطای جایزه نوبل کند. جایزه‌‎ای که هر سال فارغ از ملیت افراد به برگزیدگان بخش‌های مختلف اعطا می‌شود.

جنسیت نویسندگان برنده جایزه نوبل ادبیات

اما در بین برندگان این جایزه ادبی ارزشمند، مردان بیشتری نسبت به زنان به چشم می‌خورند. در واقع این اختلاف به شدت زیاد و چشمگیر است. از بین ۱۱۷ باری که این جایزه به افراد اعطا شده است، مردان ۱۰۱ بار برنده آن شده‌اند. این یعنی تنها ۱۶ نوبل ادبیات به زنان رسیده است. مثلا طی سال‌های ۱۹۱۰ تا ۱۹۱۹، یا سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۹ و ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۹ این جایزه حتی یک بار هم به زنان تعلق نگرفته است. در واقع از ۱۶ برنده نوبل ادبیات، ۹ نفر از آن‌ها در سه دهه اخیر موفق  به کسب جایزه خود شده‌اند. تونی موریسون که از بهترین نویسندگان زن به حساب می‌آید یکی از این برندگان است. سلما لاگرلوف نویسنده سوئدی اولین برنده زن در جایزه نوبل بود که در سال ۱۹۰۹ موفق به کسب این عنوان شد.

جایزه نقدی برنده نوبل ادبیات

جایزه نوبل علاوه بر اعتبار و ارزشی که دارد، از لحاظ مالی هم برای افراد ارزشمند است. افراد برنده علاوه بر دریافت مدال و دیپلم افتخار، یک جایزه نقدی هم دریافت می‌کنند. البته ارزش این جایزه در طول سال‌ها بارها تغییر کرده است. اما امروزه ارزش این جایزه به ۸ میلیون کرون سوئد می‌رسد. برخی حتی اعتقاد دارند که همین جایزه مالی هم به انگیزه‌ای برای نویسندگان و اهالی ادبیات و هنر تبدیل شده است. البته اگر مانند سال‌های ۱۹۱۴، ۱۹۱۸، ۱۹۳۵ و ۱۹۴۰–۱۹۴۳ نامزدان و آثار معرفی شده ارزش جایزه را نداشته باشند، مبلغ نقدی آن برای سال آینده حفظ خواهد شد.

بیشترین نماینده‌های از هر کشور برنده نوبل ادبیات

در بین افرادی که از کشورهای مختلف برنده جایزه نوبل ادبیات شدند، ۱۶ نفر اهل فرانسه بودند. بعد از فرانسه اما نمایندگان کشورهای آمریکا و انگلیس هستند که بیشتر از سایرین برنده این جایزه شده‌اند. آمریکایی‌ها تا کنون ۱۳ بار و انگلیسی‌ها ۱۱ بار موفق به کسب این جایزه شده‌اند. از لحاظ زبان هم ۳۱ نفر از برندگان این جایزه آثار خود را به زبان انگلیسی نوشته و یا حداقل منتشر کرده بودند. آلمان و سوئد با ۸ برنده و لهستان، ایتالیا و اسپانیا با ۶ برنده در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.

کتاب ها و رمان های برنده نوبل ادبیات

بیشتر مردم تصور می‌کنند که جایزه نوبل ادبیات به یک اثر اعطا می‌شود. این تفکر کاملا اشتباه است. در واقع بیشتر جوایز اعطا شده به خاطر یک عمر کارنامه و زحمت افراد به آن‌ها تقدیم می‌شود. برای مثال باب دیلن که خواننده بود و به دلیل تمام فعالیت‌های خود در طول دوران حرفه‌ای، توانست این جایزه را کسب کند. البته همیشه استثنا وجود دارد. این یعنی برخی آثار ادبی توانسته‌اند نویسندگان خود را به افتخاری بزرگ برسانند. در ادامه سه مورد از مشهورترین آن‌ها با هم بررسی می‌کنیم:

۱- پیرمرد و دریا، ارنست همینگوی

یکی از مشهورترین آثار نویسنده خوشنام آمریکایی، ارنست همینگوی. پیرمرد و دریا را می‌توان داستان امید دانست. پیرمردی که در عین ناامیدی دل به دریا زده و برای آخرین بار شانسش را برای صید ماهی امتحان می‌کند. برخی باور دارند این کتاب داستانی واقعی داشته است. در واقع او هنگام زندگی در کوبا ماهیگیری را برای نگهداری از قایق خود استخدام کرده بود که بسیاری اعتقاد دارند داستان این کتاب برگرفته از همان ماهیگیر است. امید، شکست، پیروزی و هر آنچه که به دنبالش باشید به قدری در این کتاب واقعی هستند که هر کسی را برای اعطای جایزه نوبل به آن مجاب می‌کند.

۲- بودنبروک‌ها یا زوال یک خاندان، توماس مان

اگر اولین اثر ادبی شما مهمترین دلیل دریافت جایزه نوبل ادبیات شود، بدون شک آینده درخشانی خواهید داشت. خب، این دقیقا سرگذشت توماس مان بود. او که در ۲۲ سالگی نوشتن این اثر را شروع کرده بوده، ۴ سال بعد آن را روانه بازار کرد. این کتاب داستان ۴ نسل خانواده بودنبروک را روایت می‌کند. در طول کتاب ما می‌بینیم که چگونه این خاندان ثروتمند به مرور دچار زوال و افت می‌شوند. توماس مان در سال ۱۹۲۹ به خاطر نگارش این اثر موفق به دریافت جایزه نوبل ادبیات شد. البته او آثار مهم دیگری مانند کوه جادو را نیز در کارنامه ادبی خود دارد. کتابی که برخی از جمله همسرش آن‌را یکی از مهمترین دلایل دریافت جایزه نوبل توسط توماس مان می‌داند.

۳- دُنِ آرام، میخائیل شولوخوف

یکی از بزرگترین شاهکارهای ادبیات روسیه که بسیاری آن را با جنگ و صلح تولستوی مقایسه می‌کنند. کتاب دُنِ آرام داستان روسیه را از جنگ داخلی گرفته تا جنگ جهانی اول روایت می‌کند. گریگوری جوان جنگجویی است که علیرغم تمام تلاشش در جبهه، هرگز دلیل حنگیدنش را نمی‌داند. در واقع داستان این کتاب با وجود شخصیت‌های بسیار زیاد موجود در آن، بیشتر حول محور گریگوری می‌گردد. او که عاشق کشورش روسیه است، از تزار متنفر است اما هیچگاه نمی‌تواند این تنفر را آنطور که باید بروز دهد. شولوخوف این کتاب را در ۴ جلد و ۱۲ سال نوشته است. او در نهایت سال ۱۹۶۵ توانست جایزه نوبل ادبیات را به دلیل نگارش این اثر کسب کند.

نویسندگان و اشخاص مشهور برنده جایزه

اما در بین تمام برندگان جایزه نوبل ادبیات، برخی برندگان از سایرین مشهورترند. برخی از آن‌ها شهرت ادبی بالایی دارند و برخی دیگر به خاطر چیزهای دیگری مشهورند. به هر حال بیایید نگاه یبندازیم به مشهورترین برندگان جایزه نوبل و دلیل اینکه آن‌ها موفق به کسب جایزه نوبل ادبیات شدند.

۱- گابریل گارسیا مارکز؛ برنده نوبل ادبیات ۱۹۸۲

مارکز را همه با اثر فوق‌العاده او یعنی صد سال تنهایی می‌شناسند. عده‌ای هم حتی نوشتن این رمان را دلیل موفقیت او در کسب جایزه نوبل می‌دانند. اما کاری که مارکز انجام داده بسیار ارزشمندتر از نوشتن یک رمان است. او سبک رئالیسم جادویی را که یکی از انواع ژانر کتاب به حساب می‌آید به جهان معرفی کرد. مارکز در واقع توانست در جهان عاری از واقعیت‌ها، بار دیگر حقایق را با چاشنی جادو به تصویر بکشد. در واقع او فانتزی و واقعیت را با هم تلفیق کرد. دلیل اصلی اهدای جایزه نوبل به مارکز هم همین سبک ادبی بود.

۲- تونی موریسون، برنده نوبل ادبیات ۱۹۹۳

نویسنده مشهور آمریکایی که او را با رمان دلبند که در مقاله بهترین کتاب های غم انگیز معرفی کردیم می‌شناسیم. تونی موریسون یکی از تاثیرگذارترین افرادی بود که برای به تصویر کشیدن رنج‌های سیاهپوستان در دوره برده‌داری دست به قلم شد. کاری که او به خوبی در رمان دلبند انجام داده است. در بیانیه اهدای نوبل ادبیات به او آمده است که این جایزه را به خاطر استفاده از اصطلاحات شاعرانه و رویاپردازانه بودن رمان‌هایش و همچنین به تصویر کشیدن چهره واقعی آمریکا دریافت می‌کند.

۳- وینستون چرچیل؛ برنده نوبل ادبیات ۱۹۵۳

تعجب کردید نه؟ خب بله، کاملا هم حق دارید. وینستون چرچیل را می‌توان مشهورترین سیاست مدار تاریخ بریتانیا دانست. او که در سخنوری شهره خاص و عام بود، در سال ۱۹۵۳ موفق به کسب جایزه نوبل ادبیات شد. جالب است بدانید آنطور که در ویکی‌پدیا آمده است، دلیل اهدای جایزه نوبل ادبیات “چیره‌دستی‌اش در توصیف وقایع تاریخی و زندگی‌نامه‌ای و نیز فصاحت بیانش در دفاع از آرمان‌های والای انسانی” بیان شده است!

۴- برتراند راسل؛ برنده نوبل ادبیات ۱۹۵۰

فیلسوف جنجالی و نویسنده یکی از بهترین کتاب های فلسفی. خب خیلی تعجبی ندارد اگر نام برتراند راسل را در این لیست ببینیم. او یکی از مهمترین فیلسوفان قرن بیستم به حساب می‌آید. راسل به انسان گرایی و آزادی بیان اعتقاد زیادی داشت. همین هم موجب شد او تصمیم بگیرد آثاری را در این باب بنگارد. اتفاقی که در نهایت به کسب نوبل ادبیات توسط او منجر شد. او حتی در دوران جنگ جهانی اول به خاطر مخالفت با جنگ از دانشگاه اخراج و به زندان افتاده بود. او همچنین سال‌ها بعد به انتقاد از هیتلر، حمله آمریکا به ویتنام، استفاده از سلاح‌های هسته‌‎ای و سیاست‌های استالین پرداخت. دلیل اصلی دریافت نوبل ادبیات هم آثاری بود که در دفاع از ارزش‌های انسانی نوشته بود.

۵- ویلیام فاکنر؛ برنده نوبل ادبیات ۱۹۴۹

یکی دیگر از مشهورترین نویسندگان جهان که درست یک سال قبل از برتراند راسل موفق به کسب جایزه نوبل شد. ویلیام فاکنر را بیشتر افراد با رمان مشهور او یعنی خشم و هیاهو می‌شناسند. اما چیزی که باعث شد او در لیست نویسندگان برنده نوبل ادبیات قرار بگیرد فراتر از یک رمان بود. فاکنر یکی از تاثیرگذارترین افراد در رشد و پیشرفت رمان مدرن آمریکایی به حساب می‌آید. دلیل اصلی اعطای جایزه نوبل به او هم درست همین موضوع بود. توجه او به جزئیات و استفاده از جریان سیال ذهن یکی از ویژگی‌های مثبتی است که در اغلب آثار او دیده می‌شود. فاکنر هنگام دریافت جایزه گفت که آن را فقط به رسم امانت نزد خود نگه می‌دارد. در واقع سخنرانی او بعد از دریافت این جایزه از مشهورترین سخنرانی‌های تاریخ است. فاکنر جایزه مالی خود را هم به صورت کامل وقف کرد.

۶- باب دیلن؛ برنده نوبل ادبیات ۲۰۱۶

خواننده و ترانه سرای مشهور آمریکایی که حاضر به دریافت جایزه نوبل نبود! باب دیلن را با ترانه‌های مفهومی او می‌شناسند. مهمترین اثر او ترانه دمیدن در باد است که مفاهیمی همچون انسانیت، جنگ، صلح و آزادی را به چالش می‌کشد. البته اعطای این جایزه به او در ابتدا تعجب بسیاری از افراد را در بر داشت. هرچند که خود دیلن اصلا نسبت به آن واکنشی نشان نداد. در واقع مدت‌ها طول کشید که او حتی پاسخ تماس‌های آکادمی نوبل را بدهد. اقدامی که پیش‌تر هم تا حدودی از ژان پل سارتر شاهد آن بودیم. چرا که سارتر هم پس از انتخاب شدن به عنوان برنده نوبل ادبیات در سال ۱۹۶۴، حاضر به دریافت آن نشد. البته باب دیلن نه تنها آن را دریافت نمی‌کرد، بلکه حتی جواب تلفن مسئولان را هم نمی‌داد.

در نهایت سفیر آمریکا این جایزه از دریافت و متنی را که باب دیلن نوشته بود برای تشکر از آکادمی نوبل قرائت کرد.

۷- ژوزه ساراماگو؛ برنده نوبل ادبیات ۱۹۹۸

اسم ساراماگو با شاهکار ابدی او یعنی رمان کوری گره خورده است. ژوزه ساراماگو نویسنده سرشناس پرتغالی است که در سال ۱۹۹۸ موفق به کسب جایزه نوبل ادبیات شد. او زندگی چندان آرامی را به عنوان یک نویسنده نداشت. در واقع ساراماگو بعد از انتشار کتاب انجیل به روایت عیسی مسیح، مورد غضب مذهبیون قرار گرفت. همین هم باعث شد که به خواسته خودش به جزیره‌ای تبعید شود و تا پایان عمرش را در همان جزیره بگذراند. ساراماگو را با جملات طولانی و سبک نوشتاری خاص او می‌شناسند. از برخی آثار او مانند رمان کوری هم اقتباس سینمایی برگرفته شده است. نکته جالب اینکه اگرچه او یک کمونیست بود، اما هیچگاه در آثارش سعی در ترویج این ایدئولوژی نداشت. هرچند که همیشه بر ضد نابرابری‌های اجتماعی مطالبی را در رمان‌های خویش می‌گنجاند.

۸- دوریس لسینگ؛ برنده نوبل ادبیات ۲۰۰۷

او در سال ۱۹۱۹ از پدر و مادری انگلیسی در کرمانشاه به دنیا آمد و ۶ سال همراه خانواده‌اش در ایران زندگی کرد. او مسن‌ترین فردی است که جایزه نوبل را دریافت کرده است. در واقع او هنگام دریافت جایزه ۸۸ ساله بود! لسینگ در کارنامه ادبی خود چند بار شکل و تم نوشتاری آثارش را تغییر می‌دهد. او به شدت با رژیم‌های استبداری مشکل داشت و همیشه با آن‌ها مخالف بود. لسینگ یازدهمین زنی است که در تاریخ موفق به کسب جایزه نوبل ادبیات شده است.

۹- اورهان پاموک؛ برنده نوبل ادبیات ۲۰۰۶

نخستین و تنها نویسنده ترک‌تباری که موفق به کسب جایزه نوبل شده است. اورهان پاموک یکی از بزرگترین نویسندگان تاریخ ترکیه است. کتاب‌های او نه تنها در سرزمین مادری‌اش، بلکه در سراسر جهان طرفداران زیادی دارد. از جمله کتاب‌های مهم او می‌توان به نام من سرخ اشاره کرد. این رمان پاموک را به شهرت زیادی رساند و موفق شد جوایز زیادی را کسب کند. البته پاموک به جز با آثار ادبی، با برخی از اظهار نظرهای جنجالی خود نیز شناخته می‌شود. برای مثال او در مصاحبه‌ای در مورد کشتار ارامنه و کرد‌ها صحبت کرد و این کار را محکوم کرد. اتفاقی که باعث خشم ملی‌گرایان شد. کتاب استانبول او از بهترین کتاب های خودزندگینامه به حساب می‌آید.

۱۰- ساموئل بکت؛ برنده نوبل ادبیات ۱۹۶۹

تقریبا به ندرت می‌توان فردی را پیدا کرد که به نمایشنامه‌ خواندن و تئاتر علاقه داشته باشد اما نام بکت به گوش او نخورده باشد. ساموئل بکت نویسنده ایرلندی است که با نمایشنامه‌های ابسورد خود شناخته می‌شود. مهمترین اثر او نمایشنامه مشهور “در انتظار گودو” است. آثار او غالبا منفی‌گرایانه و بدبینانه به سرنوشت بشر امروزی نگاه می‌کنند. البته تقریبا می‌توان در تمام آثار او رده‌هایی از طنز را هم مشاهده کرد. در واقع او در بیشتر آثار خود اعتقاد دارد که ناتوانی در ایجاد ارتباط صحیح، بزرگترین ضعف بشر امروزی است. نمایشنامه دست آخر و رمان مالون می‌میرد از دیگر آثار برجسته بکت به شمار می‌روند.

۱۱- ماریو بارگاس یوسا؛ برنده نوبل ادبیات ۲۰۱۰

نویسنده و سیاستمدار اهل پرو که برخی از کارشناسان او را هم رده با گابریل گارسیا مارکز و کارلوس فوئنتس می‌دانند. یوسا که کار خود را با نوشتن و انتشار داستان شروع کرد، رفته رفته به مقاله نویسی روی آورد. سپس با نوشتن رمان به فعالیت ادبی خود ادامه داد. به عقیده بسیاری از متخصصان، کتاب جنگ آخر الزمان مهمترین اثر او به حساب می‌آید که برخی آن‌را هم با جنگ و صلح تولستوی مقایسه می‌کنند. کتاب سور بز هم دیگر اثر مهم اوست که به زندگی تروخیو، دیکتاتور حاکم دومینیکن می‌پردازد. بر خلاف بیشتر آثار آمریکای جنوبی، در آثار سویا خبری از رئالیسم جادویی نیست. دلیل اصلی اهدای نوبل به او هم پرداختن به قدرت‌های فاسد و مقاوت و ایستادگی مردم بود.

سایر برندگان مشهور نوبل ادبیات

اما به جز نفرات گفته شده، افراد مشهور دیگری هم هستند که موفق به کسب جایزه نوبل شده‌اند. این افراد عبارتند از:

نکات جالب در بین برندگان جایزه نوبل ادبیات

اما این مراسم علیرغم ماهیت ادبی خود، همیشه هم بدون جنجال نبوده است. برای مثال برخی از نکات جالب و جنجالی این جایزه را با هم بررسی می‌کنیم:

نوبل ادبیات ۲۰۱۸

در این سال آکادمی برای اولین بار اعلام کرد که قصد ندارد این جایزه را به فردی اعطا کند. دلیل این اتفاق حضور فردی در آکادمی بود که به تجاور و تعرض به ۱۸ زن متهم شده بود. در نهایت اوگا توچارک توانست به عنوان برنده جایزه نوبل ۲۰۱۸، این جایزه را در سال ۲۰۱۹ دریافت کند.

ژان پل سارتر

نویسنده و فیلسوف مشهور فرانسوی در سال ۱۹۶۴ به عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات برگزیده شد. اما بعدا به آکادمی نوبل اعلام کرد که حاضر به پذیرفتن جایزه نیست. او حتی دوست نداشت اسمش در لیست برندگان ذکر شود.

تغییر میزان جایزه نقدی

جایزه نقدی اولین نوبل ادبیات چیزی حدود ۱۵۰ هزار کرون بود. این در حالی است که این جایزه در سال ۲۰۱۸ به چیزی بیش از ۸ میلیون کرون رسید.

بوریس باسترناک

او که در سال ۱۹۵۸ موفق به کسب جایزه شده بود، به خاطر فشارهای دولت وقت شوروی مجبور شد از پذیرفتن آن سر باز بزند.

سال‌های بی نوبل

اگرچه سال ۲۰۱۸ اولین بار بود که آکادمی به خواست خود تصمیم گرفت این جایزه را به کسی اعطا نکند، اما به طور کلی اولین بار نبود که نوبل ادبیات هیچ برنده‌ای نداشت. در واقع در سال‌های  ۱۹۱۴، ۱۹۱۸، ۱۹۳۵ و ۱۹۴۰ تا ۱۹۴۳ این جایزه به هیچ کس اختصاص نیافت. دلیلش هم این بود که آکادمی تشخیص داد فرد یا اثری وجود ندارد که با معیارهای گفته شده توسط آلفرد نوبل همخوانی داشته باشد. به طور کلی در طول هر دو جنگ جهانی جایزه نوبل کمتر به برندگان اهدا شد.

جوانترین و پیرترین برنده

رودیارد کیپلینگ نویسنده بریتانیایی که در سال ۱۹۰۷ و در ۴۲ سالگی موفق به کسب جایزه نوبل شد، جوانترین برنده این جایزه است. دورین لسینگ هم که در سال ۲۰۰۷ موفق به کسب این جایزه در ۸۸ سالگی شد پیرترین برنده جایزه نوبل ادبیات است.

دریافت جایزه نوبل بعد از مرگ

اریک آکسل کارلفلدت شاعر سوئدی بود که پس از انتخاب او به عنوان برنده این جایزه درگذشت. البته برخی شایعات وجود دارند که او یکبار در سال ۱۹۱۹ هم به عنوان برنده انتخاب شده بود. اما در آن سال از پذیرفتن این جایزه سر باز زده بود.

انتخاب‌های اشتباه

همانطور که گفتیم جایزه نوبل همیشه هم بدون حاشیه و جنجال نبوده است. در سال ۱۹۶۲ و پس از انتخاب جان اشتاین‌بک به عنوان برنده نوبل ادبیات، سیلی از انتقاد روانه آکادمی نوبل شد. بسیاری از مطبوعات اعتقاد داشتند این جایزه حق اشتاین‌بک نبوده است. البته این تنها باری نبود که نسبت به برنده این جایزه اعتراض شد. در سال ۱۹۷۴ هم ولادیمیر ناباکوف، گراهام گرین و سال بلو به انتخاب داوران اعتراض کردند. هر سه آن‌ها خود را مستحق دریافت جایزه می‌دانستند. البته بر خلاف ناباکوف و گرین، سال بلو توانست در سال ۱۹۷۶ جایزه نوبل ادبیات را کسب کند.