نویسنده: سیدمحمدحسین عارفی
چکیده
اسلام آخرین و کامل‌ترین دین آسمانی است که همه‌ی آنچه بشر برای تعالی و رشد خویش در طول زندگی بدان نیازمند است، در اختیارش می‌گذارد. توحید به معنای یکتاپرستی، از جمله اعتقادات اصیل اسلامی است که بر همه‌ی جنبه‌های زندگی یک مسلمان تأثیر می‌گذارد. این اصل مهم اسلامی عاملی برای معنا بخشی به زندگی انسان است که نقش و اهمیت زیادی در تأمین بعد معنوی انسان برعهده دارد. «این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی از طریق منابع کتابخانه‌ای به بررسی جایگاه مهدویت و زندگی معنوی در اندیشه اسلامی می‌پردازد». یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که مهدویت و زندگی معنوی در اندیشه اسلامی جایگاه رفیع داشته که شامل همه رفتارها، افکار، احساسات فرد و حرکت وی به سوی هدف زندگی است، که سبب آرامش انسانها شده و انسان را به آینده درخشان امیدوار می سازد. از دیدگاه اسلامی، هرگاه انسان با خدا اتصال و پیوند یابد، به جاودانگی دست می‌یابد. ایمان به خدا، ایمان به غیب و انتظار ظهور مهدی موجبات کاهش بحران‌های روحی، آرامش قلوب، پیروزی بر مشکلات و تسلیم نشدن در برابر سختی‌ها و رنج‌ها را تأمین میکند. اتصال به نیروی لایزال الهی و تقویت ایمان به خدا، در سایه بندگی و عبودیت پروردگار موجبات تقویت نیروهای معنوی در انسان را فراهم می‌آورد. مهدویت و معنویت سبب آرامش روحی و روانی مسلمانان گردیده و آنها را تشویق به دانش آموزی، ثروت اندوزی و کسب روزی حلال می‌نمایند. این دو مقوله اسلامی نیرومند شدن اقتدار شایستگان و صالحان را در آینده مژده داده و سبب امیدواری انسان نسبت به فردای بهتری که در آن عدالت اجتماعی استقرار و استحکام یابد، میشود.
واژگان کلیدی
مهدویت، معنویت، زندگی معنوی، اندیشه اسلامی
مقدمه
اسلام دینی است که به همه جنبه‌های زندگی بشری توجه نموده است و همه تأکید خود را بر سبک زندگی توحیدی متمرکز میکند و از همه دینداران می‌خواهد که مدار زندگی خود را بر توحید نهند و زندگی را فقط با معیارهای مادی، ارزیابی ننمایند. اسلام مکتبی است که علاوه بر جنبه‌های مادی انسان، بر جنبه‌های معنوی زندگی نیز تأکید نموده است. در دنیای امروز با وجود گسترش حیرت‌انگیز تکنولوژی و فناوری‌های نو و استفاده‌های مادی بشر از این ابزار‌ها و امکانات و افزایش رفاه مادی، آرمان‌های معنوی انسانی برآورده نشده؛ بلکه گرایش به سوی معنویات، بیش از پیش احساس شده و پر رنگ گردیده است. در ادیان الهی و به خصوص در اسلام، تأکید جدی بر بعد معنوی انسان و پرداختن به ارزش‌های والای انسانی شده است و در کنار استفاده از امور مادی و زیبایی‌های دنیای مادی، توجه به آخرت‌گرایی مد نظر قرار گرفته است. تعادل در امر دنیا و آخرت و لزوم توجه به معنویات، از ضرورت‌های است که اسلام همواره بر آن تأکید می‌نماید. لذا، در این تحقیق در پی تبیین و بررسی نقش و جایگاه مهدویت و زندگی معنوی در اندیشه اسلامی هستیم که با توجه به آیات قرآن کریم و احادیث، اعتقاد به مهدویت از منظر شیعه و سنی به بحث گرفته خواهد شد. سپس نقش های اجتماعی، اقتصادی و روحی و روانی مهدویت و معنویت و چگونگی ارتباط این دو آموزه مهم اسلامی با تأکید بر اندیشه اسلامی برجسته می‌گردد.
۱. تعریف مفاهیم کلیدی
مهدویت: مهدی در لغت به معنای هدایت شده، ارشاد شده، کسی که خداوند او را بسوی حق هدایت نموده (عمید، ۱۳۸۹: ۹۹۵) مهدویت در اندیشه اسلامی ریشه و اساس قرآنی دارد و این کتاب مقدس الهی با صراحت و وضاحت، پیروزی نهایی حق بر باطل، کوتاه شدن دست ستمکاران و ظالمان از ظلم و ستم و تحقق عدالت سرتاسری و جهانی را به تمام انسانها مژده داده است. قرآن کریم در باره ظهور و قیام حضرت مهدی به صورت کلی بحث کرده وایجاد حکومت عدل جهانی و پیروزی صالحان و شایستگان را بشارت داده است. مفسران شیعه و برخی از مفسران اهل سنت اینگونه آیات را به استناد روایت اهلبیت، صحابه، نزدیکان حضرت محمد مصطفی ص و نظریات دانشمندان اسلامی مربوط به حضرت مهدی( عج) دانسته اند( سلیمیان، ۱۳۴۶، ج ۱: ۴۳). قرآن عظیم الشان در این زمینه چنین می فرماید:
وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ؛( انبیا ۲۱: ۱۰۵)
ترجمه: (و همانا در زبور پس از ذکر نوشتیم که زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد در این آیه به یکی از روشن‌ترین پاداش های دنیوی صالحان و حکومت روی زمین اشاره شده است). این رویداد مهم نظر به چندین روایت موثق، مربوط به عصر ظهور حضرت مهدی عجل الله دانسته شده ودر آن زمان اتفاق خواهد افتاد (همان: ۴۷).
وَنُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّهً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ (قصص ۲۸ : ۵ ) وخواستیم برکسانیکه در آن سرزمین فرو دست شده بودند، منت نهیم و آنان را پیشوایان مردم گردانیم و ایشان را وارث زمین کنیم. «این آیه طبق فرمایش امام علی(ع) در نهج البلاغه و روایات چند از دیگر امامان ناظر به پیروزی مستضعفان بر مستکبران است. و این که جهان سرانجام از آن شایسته‌گان خواهد شد.» (سلیمیان، ۱۳۴۶، ج ۱: ۴۹ ).
وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضى لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی لا یُشْرِکُونَ بی شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُون (نور، آیه۵۵).
ترجمه: خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، وعده داده است که حتما آنان را در این سرزمین جانشین خود قرار دهد؛ همانگونه کسانی را که پیش از آنان بودند، جانشین خود قرار داد. و آن دینی را که برای شان پسندیده است به سود شان مستقر کند و بیم شان را به ایمنی مبدل گرداند تا مرا عبادت کنند و چیزی با من شریک نگردانند و هر کس پس از آن به کفر گرآید آنان که نا فرمان اند. به هر حال مجموع آیات نشانگر این است خداوند به گروهی از مسلمانان صالح ، پرهیزگار و شایسته؛ جانشینی و حکومت روی زمین؛ پخش و نشر آیین حق به گونه‌ی اساسی و ریشه‌ای در سراسر جهان و از میان رفتن هر نوع اسباب وحشت و نا امنی را نوید داده است(همان: ۵۰).
معنویت: معنوی در لغت به معنای باطنی، حقیقی و معنا آمده است ( عمید، ۱۳۸۹: ۹۶۰). معنویت از آموزه های مهم اسلامی است که در عرصه معرفت دینی و نظام مقدس و متعالی وجود انسان نقش محوری و برجسته دارد. اگرچه تصریح و تبین مفهومی آن سهل ممتنع است اما امر ضروری و تعیین کننده است. خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیعْبُدُونِ» این یعنی، اگرچه اهداف زیادی در حیات انسان دنبال می شود؛ اما آن هدف اصیل و غایی که در پرتوی خلقت اشرف مخلوقات (انسان) دنبال می شود، عبودیت و بندگی خدا است که با زندگی معنوی و گزنیش شیوه زندگی دینی و خداگونه ممکن میشود. به بیان دیگر، هرچند سعی و تلاش برای تامین زندگی پر از نشاط و شادابی، تفریح و سرگرمی‌های سالم، رعایت امور صحی و تندرستی، مراوده خوب با مردم، گسترش و تأمین روابط نیک اجتماعی، فعالیت های علمی، ابتکار و خلاقیت و فراگیری علم ودانش همه ضروری و از تاکیدات و سفارش‌های دین مبین اسلام است؛ ولی هرگز نیازهای روحی و معنوی انسان را مرفوع نمی‌تواند. باید بخشی از فرصت‌های زندگی به عبادت، نماز، دعا و نیایش، اندیشه و تفکر و انجام امور معنوی و مناسک مذهبی اختصاص یابد تا از خلاء معنویت جلوگیری گردد. عدم معنویت در زندگی خودش چالش‌زا و بحران آفرین است.
به هرحال معنویت به معنای محبت و پیوند عمیق با خدا، کارکرد و تاثیر مثبت در متن زندگی انسان داشته و منحیث موتور محرک ترقی و پیشرفت و عامل خیر و فلاح فرد و جامعه شمرده میشود. از این‌رو ضرورت حضور معنویت و ظهور آن در همه ابعاد و سطوح مختلف زندگی انسانی، امر آشکار و اهمیت راهبردی معنویت در تعالی و ترقی فرد و جامعه یک امری واضح و روشن است. ضرورت معنویت هم از جهت ایجابی یعنی تقویت بنیه ارتباطی با خدا و سازندگی شخصیت الهی که با باورهای دینی و انس با خدا در اثر نماز، دعا، روزه و غیره در ارتباط تنگاتنگ است، قابل بیان بوده و هم از جهت سلبی یعنی دفع و رفع فساد در ابعاد مختلف فکری و اخلاقی در حوزه فردی و اجتماعی قابل تبیین است. معنویت نقش سازنده و ارزنده در تربیه سالم و درست انسان دارد. هیج چیزی به مقیاس معنویت انسان را حفظ نمی‌کند. از طریق معنویت انسان به حیات طیبه می‌رسد و از سعادت و نیک بدبختی دنیا و آخرت، منحیث محصول شیرین معنویت بهره‌مند میشود. حصول این میوه‌های شیرین و ثمره‌های پربار و ارزنده جز از مسیر معنویت ممکن نیست ( رودگر،۱۳۹۵: pmbo.ir).
«از نظر اسلام معنویت جدا از زندگی وجود ندارد. همانطوریکه روح از بدن جدا شود دیگر متعلق به این جهان نیست و سرنوشتش را جهان دیگر باید معین کند. معنویت جدا از زندگی متعلق به این جهان نیست و سخن از معنویت منهای زندگی در این جهان بیهوده است» (مطهری، ۱۳۷۸، ج۳ :۲۹۳).
مهم این است که خداوند سبحان در زندگی انسان ظهور و حضور معنادار و تأثیرگذار داشته باشد تا بر زندگی انسان آنگونه حکومت کند که زندگی موحدانه باشد نه مشرکانه. و انسان هم در تمام زوایای زندگی خویش خداوند را ناظر و شاهد اعمالش بداند، هر قدمی و هر حرکتی را که در مسیر زندگی خود بر می دارد، برای کسب رضایت خالقش باشد؛ زیرا «کار برای خود کردن نفس پرستی است، کار برای خلق کردن بت پرستی، کار برای خدا و خلق کردن شریک و بت پرستی است، کار خود و کار خلق برای خدا کردن توحید و خدا پرستی است» (مطهری، ۱۳۷۸، ج۲ :۸۳).
اندیشه اسلامی: اندیشه در لغت به معنای فکر و تدبیر، تأمل و تصور و گمان و خیال(دهخدا، ۱۳۷۷، ج۳: ۳۳۸). فکر، گمان، ترس و بیم آمده است(عمید، ۱۳۸۹: ۱۷۹) در زندگی انسان، تعقل و خردورزی و سپس انتخاب عقاید و باورهای درست، بسیار اهمیت دارد؛ زیرا انتخاب هر اعتقاد، تفکر و اندیشه در سرنوشت و اعمال انسانی اثر می‌گذارد و می‌توان گفت که رفتار آدمی، تصویر و جلوه بیرونی همان افکار و باورهاست. در حقیقت منشأ و خواستگاه رفتار انسان، عقاید و افکار اوست. اساساٌ فرق اصلی افراد صالح ، نیکوکار و عادل با افراد ظالم و تبهکار، به اعتقاد و تفکر آنها ریشه دارد. به این دلیل است که قرآن انسان را به اندیشه‌ورزی، انتخاب مسیر درست و اعتقاد صحیح دعوت می‌کنند. خدواند، تفکر و تأمل، اندیشه و خردورزی، تعقل و تدبر را دوست دارد و انسان را به آن امر کرده است. تا جای که پست‌ترین و تنبل‌ترین موجودات نزد خداوند کسانی هستند که کر و گنگ اند، منظور از کر و گنگ کسانی اند که اصلا تعقل و تفکر نمی‌کنند. بنابراین، قبل از هرچیز انسان باید در باره اموری که در زندگی‌اش تأثیرگذار است، به تفکر و تأمل بپردازد. یکی از ابزارهای شناخت تفکر و تعقل (عقل) است که نقش سازنده و تعیین کننده در سعادت و نیک‌بختی آدمی دارد. خداوند یکتا وبی مانند این نعمت بزرگ(عقل) را به بندگانش ارزانی داشته است، پس شایسته است که از این نعمت الهی استفاده درست صورت گرفته و از طریق تفکر در باره انسان، خدا و معاد به مرحله متعالی انسانی برسیم. انسان اگر به درستی خود را بشناسد، توانایی‌ها و ظرفیت‌های بالقوه و ذاتی خود را کشف کند، می‌تواند به سعادت و قله‌های بلند موفقیت و پیروزی نایل گردد (سبحانی، محمدرضایی،۱۳۸۵: ۲).
۲. مهدویت در منابع روایی شیعه
مهدویت از آموزه‌های مهم در اندیشه اسلامی محسوب میشود که در متون مقدس دینی و مذهبی مورد توجه ویژه و منحصر به فرد قرار گرفته است؛ به گونه‌ای که در هیچ یکی از موضوعات اساسی و محوری، به این اندازه سخن از معصومین (ع) ، بزرگان و پیش‌کسوتان دین نرسیده است و کمتر کتابی هست که در آن به این مهم نپرداخته باشد. مهدویت در فرهنگ شیعه، از جمله آموزه‌های با ارزش اعتقادی و از ضروریات مذهب به شمار می‌آید. انتظار ظهور مهدی برای جامعه شیعی یک آرمانی است بزرگ که هرکس ظهور و آمدن این امام غایب را در زندگی خود آرزو دارند تا این جهان را پر از عدل و قسط ببینند. احادیث و روایاتی مربوط به این موضوع، چنان فراوان و گسترده است که جای هیچ شک و تردیدی را باقی نمی‌گذارد. با مرور مختصر و گذرا در منابع حدیثی شیعه به خوبی در می‌یابیم که موضوع ظهور حضرت مهدی و برپای حکومت عدل جهانی به امت ایشان جزء موضوعات کاملا متواتر و مورد قبول تمام مسلمانان مخصوصا شیعه دوزاده امامی است. ده ها تن از اصحاب ائمه (ع) پیش از تولد امام زمان (عج) با استفاده از بیانات شیوا و رسای معصومین(ع) کتاب‌های مستقلی در پیوند به ولادت، غیبت، ظهور و نشانه‌های ظهور آن حضرت تالیف کرده اند که همه آنها بیانگر غیبت، ظهور و تشکیل حکومت واحد جهانی بر مبنای عدالت اجتماعی است (سلیمیان، ۱۳۴۶، ج ۱: ۵۹ ).
۳. مهدویت از نگاه اهل سنت
اعتقاد به مهدویت و اندیشه ظهور حضرت مهدی (عج) برخلاف تصور عده‌ای نه تنها اختصاص به شیعه ندارد، بلکه بخشی مهم از عقاید اسلامی به حساب می آید که بر اساس بشارت های پیامیر گرامی اسلام (ص) میان تمامی فرقه ها و مذاهب اسلامی شکل گرفته است. در حوزه اعتقادات اسلامی، کمتر موضوع را می توان یافت که تا این حد به آن اهمیت داده شده و در اصل اعتقاد به ظهور سنجی، نوعی اتفاق نظر و وحدت فکر شکل گرفته باشد.
احادیث مربوط به حضرت مهدی(عج) در بسیاری از کتاب های معروف اهل سنت نیز آمده است. در بیشتر این کتاب ها، از اوصاف و زندگی حضرت مهدی(عج)، نشانه‌های ظهور، محل ظهور و بیعت، تعداد یاران و دیگر موضوعات سخن به میان آمده است. مشهور میان مسلمانان در طول تاریخ، این است که در آخر الزمان، مردی از اهلبیت(ع) ظهور کرده، عدالت را برقرار میکند، مسلمانان از او پیروی می‌کنند و او بر کشور های اسلامی چیره میشود نام او”مهدی” است (سلیمیان، ۱۳۴۶، ج۱ :۷۴) به گونه مثال: ابوبکر عبدالرزاق ابن همام صنعانی در اثر خود به نام المصنف عبدالرزاق فعلی را با عنوانی (باب المهدی ) گشوده و در آن بیش از ده حدیث نقل کرده است؛ حافظ ابوعبدالله نعیم بن حمادالمروزی (م ۲۲۹ ق) در کتاب خویش بنام الفتن در باره حضرت مهدی، صفات، ویژه‌گی ها و حوادث عصر او روایت کرده است؛ حافظ عبدالله بن محمد بن ابی شبیه الکوفی(م ۲۳۵ ق) در اثر خود بنام المضف فی الاحادیث و الاثار احادیث را در رابطه با حضرت مهدی و مباحث مربوط به او ذکر کرده است ؛ احمد بن حنبل ابوعبدالله الشیبانی(۲۴۱۲ق) از پیشوایان چهارگانه اهل سنت بنام در کتابش بنام مسند احمد احادیث مختلف و متعددی را در باره محضرت مهدی ذکر کرده است و … (همان: ۷۷-۸۰)
مسئله مهدویت و عقیده به ظهور و انتظار آمدن مهدی در بین مسلمانان اهمیت زیاد دارد. این مطلب تنها اختصاص به شیعه ندارد، بلکه اهل سنت در مورد این موضوع بطور عموم با شیعه موافقت دارند و روایات زیادی که به حد تواتر معنوی می‌رسد درباره حضرت مهدی نقل می‌کنند.
احادیثی که در رابطه با حضرت مهدی(ع) در نظر اهل سنت به تواتر معنوی رسیده، بیشتر از صد حدیث است. در تمام این احادیث به ظهور حضرت مهدی اشاره شده است. طبق روایات اهل سنت، زیادتر از بیست نفر از صحابه از زبان پیامبر اکرم(ص) در رابطه با حضرت مهدی (عج) روایت نقل کرده اند. از منابع و گفته های علمای اهل سنت می‌توان برداشت کرد که مهدی از اولاد فاطمه است و ظهور خواهد کرد.(هادوی تهرانی، ۱۳۸۷: ۳۱).
علمای اهل سنت در رابطه با موضوع ظهور مهدی اینگونه اظهار نظر کرده اند: راجع به ظهور مصلح آخرالزمان در میان اصحاب و تابعین از قرن اول هجرت و بعد از آن تا به امروز اختلاف نبوده و همه علمای اهل سنت به ظهور آن حضرت اتفاق نظر داشته و دارند و اگر کسی در صحت احادیث آن و صدور بشارت از جانب پیامبر اسلام که مسلمانان را به ظهور امام مهدی(عج) مژده داده است، تردید کنند، شک و تردید آنها ناشی از بی اطلاعی شان در مورد موضوع مهدویت است.(همان: ۳۲).
۴. نقش مهدویت در اندیشه اسلامی
در اندیشه اسلامی، نیروی حق، صالح ، عادل و پرهیزگار بالاخره بر نیروی باطل، ظالم، مستبد و فسادپیشه، به پیروزی نهایی می‌رسد، قلمرو ایمان اسلامی بصورت جهانی گسترش می‌یابد، ارزش‌های ناب اسلامی و انسانی استقرار و استحکام یافته، آرمان شهر و جامعه آرمانی تشکیل می‌گردد. این مفکوره عمومی و انسانی به وسیله شخصیتی مقدس و عالی مقام که در روایات متواتر اسلامی از او به «مهدی» تعبیر شده، به منصه اجرا قرار می‌گیرد. بنابراین «مهدویت» و «غیبت» اندیشه‌ای است که کم و زیاد همه فرق و مذاهب اسلامی با تفاوت‌ها و اختلاف‌هایی بدان مؤمن و معتقدند؛ زیرا مبنا و اساس این اندیشه، به قرآن عظیم الشان بر می‌گردد؛ این قرآن کریم است که با جدیت و صراحت، پیروزی نهایی ایمان و باورهای اسلامی، اقتدار صالحان و پاکان، کوتاه شدن دست ستمکاران، پایان ظلم ظالمان، و آینده درخشان و سعادتمندانه بشریت را بوسیله ظهور مهدی، مژده داده است. این اندیشه بیش از هرچیز مشتمل بر عنصر خوش‌بینی نسبت به جریان کلی نظام طبیعت و سیرتکامل تاریخ و اطمینان به آینده و طرد عنصر بدبینی و تاریک بینی نسبت به پایان کار بشر است که طبق بسیاری از نظریه‌ها و فرضیه‌ها فوق العاده تاریک است. (مطهری، ۱۳۷۲: ۱۳و ۱۴)
همانطوریکه مطرح گردید، باور و اعتقاد به مهدویت تنها مربوط به شیعه نیست؛ بلکه شیعه و سنی به ظهور حضرت مهدی(ع) باورمندند و مهدویت بخشی از عقاید مهم اسلامی در اندیشه اسلامی محسوب میشود. آیات قرآنی، احادیث و روایاتی که در کتب شیعه و سنی راجع به مهدویت، غیبت و ظهور آن امام غیاب (حضرت امام مهدی) وجود دارد، اهمیت آن را در اندیشه اسلامی برجسته می‌سازد. مهدویت در معنویت و زندگی اسلامی نقش تأثیرگذار و تعیین کننده دارد. اعتقاد به مهدویت و غیبت، سبب تقویت و پرورش روح و روان جامعه اسلامی گردیده و آنان را نسبت به آینده امیدوار نگهداشته و از لحاظ اقتصادی به کسب مال و ثروت اندوزی ترغیب و دستیابی به منابع قدرت و نایل آمدن به مقام متعالی انسانی را از طریق علم و دانش میسور می دانند. فلهذا نقش مهدویت در زندگی به صورت اختصار با توجه به اندیشه اسلامی ذیلأ بیان می گردد:
۱.۴-نقش مهدویت در تأمین امنیت روحی و روانی
بدون شک، امنیت روحی و روانی و فزیکی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین نیازهای اولیه زندگی است. در طول زندگی بشر پیدایش و وقوع رخدادهای تلخ و ناگوار، همواره این نیاز مبرم را مورد تهدید قرار داده، زندگی و حیات طبیعی موجودات را به مخاطره انداخته است. قسمتی از این نگرانی‌ها با کنترول عوامل شناخته شده برطرف میشود؛ اما در موارد فراوانی عوامل ناشناخته و خارج از کنترول، ناامنی‌های روحی و روانی را بر زندگی انسان تحمیل میکند که به وجود آوردن امنیت در این بخش کار دشوار است. ولی یکی از راه های بیرون رفت از ناامنی روحی و روانی، داشتن اعتقاد به مهدویت است. در برخی از روایات، امام و حجت الهی، عوامل امنیت زمین و ساکنان آن دانسته شده است امام مهدی(عج) فرموده است: و ان لامان لاهل الرض…..؛ من سبب ایمنی از بلاها برای اهالی و باشندگان روی زمین هستم. اعتقاد به مهدویت در حقیقت اسباب رفع ناامنی های روحی و روانی می‌باشد(سلیمیان، ۱۳۴۶، ج۲: ۷۲).
اساسی ترین ویژگی در بخش رفتار(آمادگی روحی و روانی در خود است) برای درک زمان ظهور حضرت مهدی عج الله و تعالی فرجه الشریف این امر مهم فقط با عمل به واجبات و ترک محرمات حاصل می شود. زمینه ساز راستین به خوبی می‌داند که محبوب ترین کارها نزد امام زمان انجام واجبات دینی و ترک محرمات است. او با درجه از ایمان می‌رسد که توفیق در عمل به واجبات و ترک کارهای حرام را بهترین لذت های زندگی می داند. همین که انسان به عبادت، دعا و نیایش روی می‌آورد، یکنوع حس آرامش و امنیت روحی وروانی برایش رخ می‌دهد. کسانیکه صاحب آمادگی روحی و روانی بالای نشوند نمی‌توانند یاور خوب برای آن حضرت باشند؛ چرا که آنان با کمترین فشار و سختی عرصه را خالی میکند، بی‌گمان برای حضرت مهدی یارانی هست که قوت و قدرت بالای روانی دارند تا بتواند بر دشمنان چیره شوند. لازم به یاد آوری است که افزون بر انجام واجبات و ترک محرمات رعایت آموزه های اخلاقی نیز اهمیت والای دارد در تأمین امنیت روحی و روانی انسان دارد (سلیمیان، ۱۳۴۶، ج۳: ۶۸).
۲.۴- نقش مهدویت در یاری نیازمندان
جدا از اینکه در همه حالت ها خود آن حضرت به یاری نیازمندان و استمداد کنندگان می آید یا اینکه ملازمان و اولیای او، افزون بر آن در طول تاریخ غیبت او انسان های بسیاری به دست آن حضرت یا اراده ایشان از سختی ها و مشکلات روزگار نجات یافته اند(همان، ج۲: ۷۴).
ایمان به غیب و امدادهای غیبی: موضوع بسیار مهمی که در نبرد حق و باطل باید به آن تمرکز شود، این است که نظام جهان، نظام اخلاقی است. از دیدگاه دینی، جهان چنین نیست که در برابر اعمال خوب و بد عکس العمل یکسانی داشته باشیم، اعمال نیک نیاز به تقویت دارد تا در جامعه تحکیم و نهادینه شود؛ ولی اعمال زشت قابل سرکوب است، باید در مقابل آن ایستاد و قاطعانه مبارزه کرد تا از مسلط شدن آن در جامعه جلوگیری شود. در ترویج عمل خوب و تقبیح عمل بد باید از خداوند و بندگان مقرب او یاری و کمک خواست و این همان چیزی است که از آن تحت عنوان امدادهای غیبی یاد میشود. قرآن کریم می‌فرماید: إِن تَنصُرُوا اللَّهَ یَنصُرْکُمْ (محمد، آیه ۷)، وَمَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا (طلاق، آیه ۲) إِن یَکُن مِّنکُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ یَغْلِبُواْ مِئَتَیْنِ (انفال، آیه ۶۵). معادلات معنوی حاکم بر جهان، بسیار بیشتر از معادلات مادی و عادی است که با چشم سر مشاهده میشود که یکی از این معادلات مهم، آمدن حضرت مهدی برای نبرد نهایی حق و باطل است و به تعبیر دقیق شهید مطهری: «از مجموع آیات و روایات استنباط میشود که قیام مهدی موعود (عج) آخرین حلقه از مجموع حلقات مبارزات حق و باطل است که از آغاز جهان برپا بوده است»(مطهری، ۱۳۷۱: ۶۸)، و باید توجه کرد که امداد غیبی تنها شامل جبهه‌ی حق میشود نه جبهه‌ی باطل. در منطق قرآن کریم، امدادهای غیبی نه تنها منافاتی با تلاش و حرکت ما ندارد، بلکه اساساً، اگر ما بکوشیم، این امدادها از آسمان به ما می‌رسند. اگر ما با انجام و اطاعت اوامر و دستورهای الهی، خدا را یاری کنم، یقینا خدا ما را یاری میکند. در آیه « وَمَا رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَلَـکِنَّ اللّهَ رَمَى » (انفال، آیه ۱۷) نمی‌فرماید تو کناری نشسته بودی و تیری از غیب آمد و به دشمن خورد؛ بلکه می‌فرماید آن تیری را که تو پرتاب می‌کنی ما به هدف می‌زنیم که اگر تو باشی و خودت، معلوم نیست آن تیر به هدف بخورد.
۳.۴- نقش مهدویت در خلق امید به جامعه
امید و آرزو در حقیقت احساس مملو از خوش‌بینی است. بر این اساس اندیشه‌ای خلق میشود که می‌گوید همه‌ی امور مطابق میل و مراد آدمی بهبود خواهند یافت، هیچ نقطه‌ای غم افزایی وجود ندارد و همیشه برای پیشرفت شرایط کنونی چاره و راهی هست. امید نوع آگاهی درونی و ذهنی است که به انسان هشدار می‌دهد که مجبور نیستی در تمام مدت عمر شنکجه روحی و رنج بکشی. به هر حال راهی بیرون رفت برای ناامیدی وجود دارد. اگر تنها بتوانیم در قلب خود این توقع را داشته باشیم، حتما با آن راه حل خواهیم رسید. همواره از پروردگار خود تقاضا می کنیم تا به ما قدرت بدهد که بتوانیم در دلهای آکنده از ناامیدی و همچنان در دل خود بذر امید بپاشیم. زیرا فقط زمانی که امیدوار هستیم به ناامیدی و رنج توجه نمی کنیم. ناامیدی حالتی است که فقط در ذهن انسان تجربه می شود، ناامیدی در حقیقت روشی برای نظر افگندن و بعضی از موقعیت های زندگی با احساس بدون امید می باشد. هیچ گونه ناامیدی در دنیا وجود ندارد و ما نمی توانیم یک ظرف ناامیدی باخود به خانه ببریم، انسانها در اندیشه‌های خود این گونه فکر می کنند. این نکته بسیار اهمیت دارد و باید آن را کاملا درک کنیم. شاید در زندگی ما یا زندگی دیگران شرایط تاسف باری زیادی وجود داشته باشد؛ آنها را به عنوان شرایط ساده یا حقایق یک زندگی در نظر بگیریم. ناامیدی مرحله‌ای است که در ذهن شکل می‌گیرد و مانع موفقیت و پیشرفت انسان میشود. زمانی ناامیدی را بصورت یک حالت ذهنی تشخیص دهیم، مراحل آفرینش امید را در مقابل آن دیدگاه درونی ناامیدی آغاز می کند و ناامیدی را از بین می‌برید. غیرممکن است که بتوان امید را بطور همزمان با ناامیدی در یکجا قرار داد، حضور یکی، به سادگی دیگر را از بین می‌برد. اغلب اوقات ناامیدی، امید را کنار می‌زند. با ایجاد امید ناامیدی را از میان ذهن بیرون کنیم. هنگامی که به این موضوع می اندیشیم، پی می‌بریم که امید هم چیزی بیش از یک اندیشه و دیدگاه نمی باشد. منتظران مهدی یقنا سرشار از امید اند و نسبت به آینده خوش‌بین (دایر،۱۳۸۲: ۴۰۱-۴۰۳)
امیدواری و امید بخشی لازمه رشد همه جانبه و اصول سعادت و سلامتی فردی و اجتماعی و داشتن انگیزه برای سلوک و رفتار و مبارزه با موانع تا کسب نتیجه و پیروزی است. انجام موفقیت آمیز این فرایند نه تنها باعث تقویت و ازیاد توفیقات و پیروزی میشود؛ بلکه عاملی می‌گردد برای امیدواری و تحرک و تلاش سایر انسانها (خدایار، ۱۳۹۳: ۱۶). یک راه حل معنوی برای همه‌ی ناامیدی‌ها این است که انرژی خود را با برقراری ارتباط آگاهانه با خداوند و ایمان به این ارتباط افزایش دهیم. بنابراین تصورات ناشی از بد بینی را از بین ببرید(دایر، ۱۳۸۲: ۴۰۴). باید اذعان کرد تنها فراهم شدن و تأمین نیازهای مادی باعث آرامش و سعادت دنیوی و اخروی نمی گردد؛ بلکه باید در رأس اهداف و فعالیت های انسان کسب معرفت و ایمان به حقیقت قرار گیرد تا نیازهای روانی و معنوی او اقناع شود و آرامش و آسودگی حقیقی و معنویت الهی برای او حاصل گردد. آنچه باعث رفع اختلالات و اضطرابات درونی می‌گردد، شناخت یقین آور خدا و ایمان و ارتباط و انس با او می‌باشد. اخیرا بسیاری از روان شناسان به این نتیجه رسیده اند؛ تنها روزنه‌ای که می‌تواند ناراحتی های انسان را کاهش و تسکین دهد، ایمان به خدا و اعتقاد و تکیه به مبدأ و قدرت‌های مافوق انسانیت است. تنها نیروی که می‌تواند بر مشکلات فایق شود نیروی الهی است(خدایار، ۱۳۹۳: ۱۲).
«ما انسانها، منتظر تحقق ارزش‌ها هستیم، ولی به طور فردی و به طور نوعی، آن ها را نمی‌بینیم؛ یعنی نوع انسان متعارف، در تحقق اینها در زندگی جمعی، شکست خورده است. حال آیا باید انسان، دچار یاس شود و خود را ببازد؟ انتظار مهدی موعود، عجل الله تعالی فرجه، پیام امید است و به بشر سرخورده، امید می‌بخشد و می‌گوید؛ روزی، یک مرد الهی، آنچه را آرزوی تو است، یقینا، برآورده خواهد کرد. یکی از ویژگی‌های نسل منتظر، امیدواری و نگرش مثبت به آینده‌ی جهان است. اگر ما خودمان را در این شرایط ببینیم و تصور کنیم که منتظر دادگستر و عدل‌گستر جهان هستیم، برای برپایی آن اهداف تلاش خواهیم کرد. اگر امید نباشد، انسان، دچار افسردگی خواهد شد. اگر باور داشته باشیم جهان آینده، به دست نا اهلان اداره خواهد شد، احساس ناامیدی و خطر خواهیم کرد. بنابراین، اعتقاد به مصلح جهانی، از نظر روانی هم برای جامعه‌ی بشری، ارزش عظیم و فراوان دارد؛ زیرا اگر ناامیدی و یاس، در فردی زنده شود، سعادت و خوش‌بختی آن فرد، در معرض سقوط حتمی قرار خواهد گرفت. مفهوم امیدواری، دارای دو بعد ذهنی و عینی است. منظور از امیدواری در بعد ذهنی، مجموعه تفکرات، تمایلات، انگیزه‌ها، عادات، خوی‌های مثبت است که شخصی امیدوار، در حیطه‌ی ذهن خود از آن برخوردار است. منظور از امیدواری در بعد عینی، مجموعه اعمال، رفتارها، کنش‌ها و واکنش‌هایی است که شخص امیدوار، به نحو مثبت و جهت دار و فعال در مواقع گوناگون از خود نشان می دهد. هر یک از این ابعاد، خود دارای مؤلفه هایی است که با بررسی آن مؤلفه ها، می توان به میزان وجود روحیه‌ی امیدواری در اشخاص پی برد.» (عبدی پور، ۱۳۸۱:hawzah.net).
بدون شک باور به امام غایب(عج) سبب امیدواری به آینده روشن میشود. این امیدواری، از بزرگترین اسباب موفقیت و پیشرفت است. جامعه شیعی، طبق باور خویش به وجود امام شاهد و زنده همواره منتظر ظهور آن حضرت است. او را در میان خود باچشم عینی نمی بیند؛ اما خود را بریده و تافته جدا بافته از او نمی داند و جضور معنویش را در زندگی خود احساس میکند، و همین مسئله باعث می شود پیروان شان به امید لطف و عنایت حضرتش برای رسیدن به وضع مطلوب جهانی تلاش کند. بنابراین حالت امید و انتظار به آینده از فواید دیگری است که در وجود آن حضرت مترتب است. بدون تردید جامعه‌ای که به پیشوای زنده هرچند غایب معتقد است، همواره از غلطیدن در منجلاب یأس و ناامیدی مصئون و محفوظ خواهد بود. شکی نیست جامعه‌ای که دچار ناامیدی شود رو به انحطاط و انجماد شده و به زودی افول خواهد کرد. یگانه روزنه امیدی که برای بشر باز می‌ماند و یگانه بارقه امیدی که در این جهان ظلمت زده امید می آفریند، همان انتظار فرج و فرا رسیدن عصر عدل حکومت توحید و تنفیذ قوانین الهی است(سیلیمان، ۱۳۴۶، ج۲: ۷۱). کلمه فرج یعنی آسودگی از اندوه و غم و بیماری و آنچه نفوس از آن کراهت است و نیز گشایش را گویند(تونه‌ای، ۱۳۴۹: ۱۳۴).
۴.۴- نقش مهدویت در عرصه اقتصادی
بیماری فقر یکی از عوامل فشار اقتصادی و روانی مردم و زمینه ساز فساد اجتماعی و فردی است. قرآن جامعه اسلامی را بسوی تعدیل ثروت و رفع فقر هدایت کرده است تا محیط جامعه سالم و فشارهای اقتصادی و روانی از مردم برطرف شود. (خدایار، ۱۳۹۳: ۳۲). قرآن تلاش برای کسب روزی حلال، تولید ثروت و رفع نیازمندی‌های اقتصادی را سفارش کرده است:” هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِی مَنَاکِبِهَا وَکُلُوا مِنْ رِزْقِهِ ۖ وَإِلَیْهِ النُّشُورُ ( ملک، ۱۵). بنابر این نقش مهدویت در عرصه اقتصاد و ثروت اندوزی به دو بخش ذیل قابل تبیین است:
الف) یکی از ویژگی عصر ظهور تأمین رفاه عمومی در همه ابعاد زندگی آدمی است. اما این رفا و آسایش با تلاش و کوشش فراوان انسانها و آباد کردن زمین بدست می آید. کسانیکه در اندیشه‌ی زمینه سازی برای آن دوران هستند، می بایست در عصر غیبت نیز با تلاش فراوان مواهب الهی برای خدمت به بندگان خداوند را به استخدام درآورد. کوشش برای فتح قله های دانش و کشف مسایل ناشناخته جهان هستی یکی از نمونه های روشن فعالیت های نسل زمینه ساز است. عقب ماندن از کاروان علم و دانش نه تنها باعث سرافگندگی و سرشکستگی نسل منتظر در برابر جهانیان است؛ بلکه این عقب مانی خود اسباب تحقق اهداف شوم دشمنان اسلام میشود. دشمنان اسلام در صدد توقف کاروان علم و دانش مسلمانان و نسل منتظر اند. از این رو شایسته است منتظران برای رشد توانمندهای اقتصادی خود هرچه بیشتر برای کسب دانش و بهره مندی از موهبت های الهی کوشش کند. همراهی مهدی؛ علم و دانش، پرهیزگاری و تقوا و امکانات مشروع می‌طلبند.
ب)؛ از آنجای که مهم‌ترین و متوالی ترین هدف قیام حضرت مهدی اقامه قسط و عدل و به وجود آوردن عدالت اجتماعی در جهان است و آن هم ارتباط مستقیم به جنبه های اقتصادی دارد. منتظران او به پیروی از آن امام بزرگوار برای اجرای عدالت و قسط در تمام زوایای زندگی شان می اندیشند، مال و ثروت خود را به گونه‌ای که رضایت امام است، صرف میکند و از اصراف و مصارف بیهوده جلوگیری کرده و در جهت تقویت بنیه‌های اقتصادی شان به فعالیت‌های تجارتی روی آورده و متوسل به انواع مختلف سرمایه گذاری میشود (سلیمیان،۱۳۴۶، ج۳: ۶۹).
۵. جایگاه معنویت در اندیشه اسلامی
انسان موجود دو ساحتی است؛ یعنی دارای بعد مادی و معنوی می‌باشد. به همان پیمانه‌ای که در ادامه‌ی زندگی خویش، محتاج به مادیات می‌باشد، به معنویات نیز نیاز دارد. مادیات به تنهایی نمی‌تواند نیازهای انسان را مرفوع بسازد، صرف می‌تواند انسان را به آسایش برساند ولی آرامش از طریق مادیات حاصل نمی‌شود. دستیابی به آرامش فقط با معنویات ممکن است. بدین لحاظ در اندیشه اسلامی هر دو بعد مادی و معنوی انسان مورد توجه و تاکید قرار گرفته است. ولی در اندیشه‌های غیر اسلامی تنها به یک بعد(مادی) اکتفا کرده و معنویت را در حیات انسان به بادی فراموشی سپرده است که این فراموشی و عدم توجه به معنویت، زیان ها و آسیب های جبران ناپذیر به نظام خانواده و سایر نظام های آنها گذاشته است. البته در غرب و کشورهای غیراسلامی به تازگی متوجه نقش معنویت در زندگی گردیده اند. چنانچه شاهد بودیم در اوج گسترش کرونا در برخی از کشورهای غربی از جمله امریکا جهت مهار این ویروس همه‌گیر به دعا و نیایش روی آوردند.
اهمیت و جایگاه معنویت در اندیشه اسلامی چنان واضح و روشن است که نیاز به بیان نیست. اما از آنجای که موضوع این مقاله بررسی جایگاه و نقش «مهدویت» و «زندگی معنوی» در اندیشه اسلامی است، چنانچه در مورد مهدویت مباحثی اندک صورت گرفت، همین قسم در اینجا بصورت مختصر و گذرا در مورد نقش معنویت در پیوند به آرامش قلبی و روحی، اعطای روحیه شجاعت و فداکاری، امیدواری، تحکیم نظام خانواده، تحکیم قدرت والدین، اعتقاد به رازقیت خداوند و… اشاره می‌گردد.
۱.۵- نقش معنویت در عرصه اقتصاد
نظر به اندیشه و جهان بینی اسلامی «اعتقاد و اقتصاد» و «معنویت و مادی گرایی» لازم و ملزوم یکدیگر اند. اگر به مجموع آیات مقدس و راهگشای قرآنکریم توجه کنیم، آیه‌ای یافت نمی‌شود که تجارت و سرمایه‌گذاری را مانع یاد خدا و معنویت تلقی کرده باشد و همچنان معنویت را هرگز مانع فعالیت‌های تجارتی و تولید ثروت ندانسته است. به عباره دیگر، سرنوشت تأمین معاش با تأمین معاد گره خورده و اقتصاد با اعتقاد مردم ارتباط محکم دارد؛ چنانکه رهبری انقلاب بر این باور اند و می گویند:« اعتقاد من این است که بخش های اقتصادی اگر می خواهند مردم متدین شوند، معاش مردم را تأمین کنند؛ چون من لامعاش له لا معادله. اگر بخش های اقتصادی دولت، معاش مردم را تأمین کردند، مردم متدین خواهند شد. اما از این گذشته، مسئله استقرار معنویت و جلوگیری از مظاهر یا شیوع فساد و بی دینی به ویژه تظاهر به معنای جز کارهای واجب است. بنابراین مسئله معنویت در کنار مسئله معیشت بسیار مهم است. اگر اقتصاد پیشرفته باشد. اما اعتقاد یا نه باشد یا بسیار ضعیف پیشرفت داشته باشد، ممکن است آسایش در آن جامعه باشد، لیکن آرامش نخواهد بود. امروز جوامع بشری در اقصا نقاط عالم، بخاطر دوری از معنویت، حقیقت انسانیت، اخلاق و دوری از خدا وضعی پیدا کرده اند که این همه پیشرفت مادی هم نمی تواند آنها را خوشبخت کند. چرا؟ چون بشر پیام انبیاء را کم دارد؛ بشر نسخه آرامش بخش و آسایش بخش انبیاء را در دست ندارد، یا به آن عمل نمی‌کند. بدبختی‌ها اینجاست. این قرآن کامل‌ترین نسخه ها را در اختیار دارد.» (رودگر،۱۳۹۵: pmbo.ir).
۲.۵- نقش معنویت در نظام خانواده
معنویت نحوه‌ای از مواجه با جهان هستی است که نتیجه‌اش اینست که حالت‌های نفسانی نامطلوبی مانند غم و اندوه، ناامیدی، دلهره و اظطراب، احساس سرگذشتگی و سردرگمی، احساس بی مفهومی، بی هدفی تا آنجا که امکان پذیر است، در انسان پدید نمی‌آید این نحوه مواجه موجب رضایت باطن می شود. بنیان گذاران ادیان و پایه‌گذاران مذاهب همگی از دین تحقق معنویت را می‌خواستند . در واقع، معنویت ادیان، مغز و باطن ادیان است. معنویت دارای جلوه‌های زیادی در رفتار آدمی و زندگی بشر می‌باشد.
از نظر آموزه‌های قرآنی افعال مثل دعا، ذکر، عبادت، مناجات از مصادیق حقیقی و اصلی اعمال صالح می‌باشد. نشانه سالم بودن افکار و رفتار فرد برای خود و جامعه و علامت اصالت دادن به حق و اعتقاد به اصل هدف دار بودن جهان هستی و ایمان به مبدأ هستی و دستیابی به رشد و تکامل معنویت در سبک زندگی انسان می‌باشد و اظطراب و بدیها را می زداید. قرآن این گونه می‌فرماید: أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَیَکْشِفُ السُّوءَ وَیَجْعَلُکُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ ۗ أَإِلَٰهٌ مَعَ اللَّهِ ۚ قَلِیلًا مَا تَذَکَّرُونَ ( نمل: ۶۲) (خدایار، ۱۳۹۳: ۱۳)
معنویت در حقیقت سبب تحکیم نظام خانواده شده و نقش والدین را در تربیت سالم و اسلامی فرزندان برجسته می‌سازد. خانواده بستر مناسب جهت فراگیری ارزش‌های ناب اسلامی و اعتقادی می باشد. اگر نقش خانواده در تربیت فرزندان تضعیف گردد، ارزش های اسلامی کم‌کم از جامعه رخت می‌بندد.
۳.۵- تاثیر معنویت بر روحیه شجاعت و فداکاری
معنویت نفس را از قید و بند مسلط دیگران آزاد می کند و به انسان گوشزد میکند که بخشنده عمر خداست. فداکاری و شجاعت چیزی از عمر او نمی کاهد. طبق آیه قرآن: وَمَا کَانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ کِتَابًا مُؤَجَّلًا ۗ وَمَنْ یُرِدْ ثَوَابَ الدُّنْیَا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَمَنْ یُرِدْ ثَوَابَ الْآخِرَهِ نُؤْتِهِ مِنْهَا ۚ وَسَنَجْزِی الشَّاکِرِینَ( آل عمران، آیه ۱۴۵) ترجمه: (هیچ نفسی جز به فرمان خدا نخواهد مرد و اجل هر کس در لوح قضای الهی به وقت معین ثبت است ، و هر کس برای متاع دنیا کوشش کند از دنیا بهره مندش می کنیم و هر کس برای ثواب آخرت سعی نماید از نعمت اخرت او را بر خوردارمی نمائیم و البته خدا سپاس گزاران را پاداش نیک خواهد داد)،این آیه تعریض ونقض قول کسانی است که می گفتند اگر شهداء به جنگ نمی رفتند، کشته نمی شدند، چون علت مرگ آنان جنگ بوده و به اثر آن کشته شده اند. در صورتیکه سبب مرگ ، رسیدن اجل به اذن خداست و اگر چنین نباشد ملک الهی وتدبیر ربانی باطل می گردد. لذا مرگ سنت محکمی است که از قضای الهی نشأت می گیرد. بنابراین روحیه شجاعت و فداکاری که ریشه در معنویت دارد، از ویژگی‌های مهم یک مسلمان مومن است.
۴.۵- اعتقاد به رازقیت حق تعالی
روزی دهنده‌ی که تحت تاثیر هیچ انسان حریص و ناخشنودی قرار نگرفته و هیچ کس او را از کارش منصرف نمی کند: وَمَا مِنْ دَابَّهٍ فِی الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَیَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا ۚ کُلٌّ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ (هود، آیه ۶)
هیچ جنبنده در زمین نیست مگر اینکه روزی آن به عهده خداست. و محل زیست و دفن او را می داند. همه اینها در کتاب روشن است. البته مراد آیه این نیست که ما در گوشه‌ای بدون کار و زحمت منتظر رزق و روزی آسمانی بنشینیم؛ بلکه کار و فعالیت حتمی است. خداوند کار و زحمت را بی نتیجه نمی‌ماند، حاصل و ثمره‌ای که از اثر سعی و تلاش بدست می‌آید، رزقی است که از طرف خداوند برای بندگانش هدیه میشود. تمام پیامبران و پیشوایان دینی ما به کار و زحمت مبادرت ورزیده اند. ما هم باید به پیروی از بزرگان و پیشگامان دینی و مذهبی خویش، غافل از کار و زحمت نباشیم.
۵.۵- اطمینان قلبی و آرامش روحی
آرامش قلبی و روحی صرف از طریق معنویت حاصل میشود. انسان‌های با معنویت، معتقد و مومن به غیب، بدون شک قلب آرام و روح لطیف و مهربان دارد. چنانچه در قرآن‌عظیم الشان می‌فرماید:
الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ (رعد، آیه ۲۸)
آن کسانی که ایمان می آورند، و دلهای شان با یاد خدا سکون و آرامش پیدا می کند. بدرستی که دلها با یاد خدا آرام می گیرد. فاصله انسان از معنویت، منجر به ناامنی روحی و روانی او میشود.
۶.۵- برخورداری از زندگی پاکیزه
خداوند دوست دارد که مومنان و مسلمانان در همین دنیا و پیش از رسیدن به سرای آخرت، صاحب زندگی با صفا و پاکیزه‌ای شوند. مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَىٰ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاهً طَیِّبَهً ۖ وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ ( نحل، آیه ۹۷) هرکس چه زن و چه مرد کار شایسته‌ای انجام دهد و مومن باشد به او زندگی پاکیزه و خوشایند می بخشیم و پاداش آنان را بر طبق بهترین کارهای شان خواهیم داد.
پاکان و صالحان قطعا مورد نوازش و شفقت خداوند سبحان قرار می‌گیرد. پس این معنویت است که پاکی و صفای را در زندگی انسان به ارمغان می‌آورد، وتمام زشتی ها و پستی ها را از صحنه زندگی حذف میکند. محو هرگونه رذایل و فساد اخلاقی و انواع فسق و فجور در جامعه اسلامی با معنویت ممکن است.
۶. ارتباط معنویت و مهدویت
معنویت و مهدویت از آموزه های مهم اسلامی به شمار می‌آید که جایگاه این دو مقوله در اندیشه اسلامی برجسته و غیرقابل کتمان، ارتباط آن عمیق و وثیق وگسست ناپذیر است. ارتباط انسان با خالقش با انجام اعمال عبادی چون؛ نماز، روزه و سایر واجبات دینی تأمین و تحکیم میشود. انسان معنوی و نسل منتظر از همه بیشتر و بهتر به دنبال قرب الهی و دستیابی به مقام رفیع و شایسته‌ی انسانی اند. منتظر امام غایب(عج) در پی تقویت ارتباط خود با خداوند متعال از مسیر ولایت مهدوی، و در صدد گسترش پیوند معنوی خود با ساحت قدس الهی است. از این جهت اگر ارتباط بین نماز و مهدویت به درستی برای منتظران تعمق و واکاوی شود باعث میشود، افراد منتظر اگر تنبلی و سستی در انجام فریضه عبادی یعنی نماز داشته باشد، کاهلی و تنبلی را رها کرده و با شوق و علاقه خاص برای انجام آن حرکت و با ارتقای کیفیت نماز، از لحاظ معنوی نیز رشد فوق العاده‌ای پیدا کرده و مورد الطاف و عنایت خاصه حضرت ولی‌عصر(عج) قرار بگیرند. مسلم است وقتی نماز منحیث پایه و عمود دین به طور کامل اقامه شود، سایر واجبات و فرایض دینی و دستورات الهی نیز در فرد و جامعه به صورت کامل‌تری اجرا و عملی خواهد شد. نکته بسیار مهمی که در ترویج گفتمان نماز و مهدویت و ارتباطات متقابل آنها با یکدیگر وجود دارد. باید به آموزه های معنویت و مهدویت در برنامه‌های فرهنگی و تربیتی اهمیت ویژه و ممتاز قایل شویم؛ زیرا این دو مهم از شاخص‌های ممتاز تمدن اسلامی نسبت به تمدن غربی است. با این توضیح، ترویج همزمان نماز به عنوان یکی از عوامل مهم ارتقای معنویت در جامعه با آموزه مهدویت می‌تواند پایه‌های فرهنگی معنوی نظام اسلامی را مستحکم‌تر نموده تا در نتیجه آن نه تنها پیام انقلاب اسلامی به جهانیان برسد؛ بلکه این تمدن بتواند به عنوان تمدن برتر و تمدن الگو خود را به جهان تشنه معنویت و عدالت مطرح و معرفی کند( ملایی، ۱۴۰۰: Qudsonline.ir).
نتیجه‌گیری
مهدویت و زندگی معنوی از آموزه‌های مهم اسلامی محسوب میشود که دارای ریشه قرآنی بوده، علاوه بر آن احادیث و روایات فراوانی در مورد این دو آموزه مهم در متون مقدس دینی و مذهبی نقل شده است. جایگاه و نقش سازنده این دو مقوله در اندیشه اسلامی برجسته و ارتباط آن عمیق و گسست ناپذیرند. حضور معنادار معنویت و مهدویت در ابعاد مختلف زندگی آدمی و انتظار ظهور امام غایب حضرت مهدی(عج) باعث اطمینان قلبی و آرامش روحی مسلمانان گردیده و نویده دهنده فردای بهتری است که در آن قدرت از آن صالحان وشایستگان باشد، و همچنان بشارت دهنده تأمین و گسترش عدالت اجتماعی. اعتقاد به معنویت و مهدویت موجب رشد و پیشرفت متعالی انسان گردیده و رسیدن به قرب الهی و کمال انسانی را فراهم می‌سازد. فراگیری علم و دانش، انتخاب راه درست تقوا و پرهیزگاری، احراز مقام و منزلت به وسیله کسب علم و دانش، امیدواری و خوش‌بینی نسب به آینده درخشان از ویژگی‌های بارز معنویت و مهدویت است. شایان ذکر است که باور و اعتقاد به مهدویت و ظهور حضرت مهدی(عج) تنها اختصاص به شیعه ندارد؛ بلکه اکثر قاطع اهل سنت نیز به مهدویت و ظهور مهدی ایمان راسخ دارند و بیشتر از صد حدیث معتبر در باره ولادت، غیبت و نشانه‌های ظهور آن حضرت در کتاب‌های حدیثی اهل سنت وجود دارد که تعدادی کثیری از عالمان دین و دانشمندان سنی مذهب به موثقیت آن مهر صحه و تائید می‌گذارند. بنابراین مهدویت و معنویت در اندیشه اسلامی جایگاه فوق العاده داشته و در عین حال در سبک و شیوه زندگی مسلمانان نیز حضور موثر و معنادار دارند. شیوه زندگی، معنایی است که از ارتباط و اتصال عوامل زیادی به وجود آمده است. به این معنی که سبک زندگی مجموعه‌ای از عوامل و عناصری است که به گونه نظام‌مند و هدفمند با همدیگر پیوند داشته و یک شاکله فرهنگی و اجتماعی را پدید می‌آورند. شیوه و سبک زندگی همواره بر نحوه داد و ستد و کنش‌ها و واکنش فردی و جمعی در جامعه تأثیرگذار است. توجه به معنویت و مهدویت که در حقیقت تعیین کننده سبک زندگی اسلامی است باعث میشود تا افراد ارزش‌ها، باور‌ها، نگرش‌ها و اندیشه های معقول و منطقی اسلامی و مذهبی را بپذیرند و رفتارهای خود را که جلوه های بیرونی اعتقادات و باورهای شان است، مبتنی بر فرهنگ اسلامی عیار سازند. اگر سبک زندگی اسلامی که بر مبنای توحید، معاد، نبوت، عدالت و امامت استوار است با سبک زندگی غیر اسلامی به‌خصوص سبک زندگی غرب مقایسه شود، به وضاحت تمام دیده میشود که نوع نگاه این دو سبک زندگی به انسان کاملا متفاوت است. نگاه اندیشه اسلامی به انسان این است که انسان یک موجود اجتماعی و دو ساحتی است، یعنی نیازمند به مادیات و معنویات؛ ولی نگاه غرب تنها به بعد مادی انسان از منظر فردگرای تمرکز نموده است، نیازی که انسان به معنویات دارد هرگز به آن توجه نکرده که این خود سبب فروپاشی نظام خانواده در آن کشورها گردیده و بحران‌های کلان اجتماعی را آفریده است . این در حالی است که یکی از نیازهای حیاتی و اساسی انسان معنویت است، آنهم معنویات اسلامی. چرا که معنویت مورد نظر اسلام، به پرسش‌های فلسفی انسان در باره هستی‌شناسی، حقیقت انسان، غایت و فلسفه خلقت، پاسخ‌هایی قناعت بخش معرفتی ارایه نموده است. هدف نهایی در دین اسلام، توحید و تربیه انسان‌هایی خداگونه و دستیابی انسان به قرب الهی است. خداوند سبحان جهت تحقق این هدف مقدس، پیامبران بسیاری به‌خصوص پیامبر خاتم حضرت محمدمصطفیص را فرستاد، بهترین و کامل‌ترین کتاب آسمانی یعنی قرآن را نازل کرد تا مردم را به سوی وحدانیت و یکتا پرستی، انتخاب آیین درست و دستیابی به مقام رفیع انسانی دعوت و رهنمایی نمایند. یکی از راه های رسیدن به توحید و یکتاپرستی و جایگاه متعالی انسانی، «معنویت» و «مهدویت» است. چون در اندیشه اسلامی این دو امر مهم به دنبال تحقق این هدف است. بنابراین نقش معنویت و مهدویت در زندگی انسان، سرنوشت ساز و سازنده است. باور به مهدویت و زندگی توام با معنویت است که به انسان آینده درخشان، در رأس قرار گرفتن شایستگان و صالحان، زوال مستبدان و فسادپیشه‌گان را مژده می دهند. از این جهت انسان به ثروت اندوزی و دانش آموزی مبادرت می ورزد. طبعا اگر انسان نسبت به آینده ناامید و آینده را تاریک و مبهم ببیند، از سعی و تلاش دست کشیده و به تنبلی و کاهلی روی می آورد. جامعه به یک جامعه‌ای ایستا و بی تحرک تبدیل شده و پویایی خویش را از دست می‌دهد. پس جهت رستگاری و دستیابی به ساحت مقدس قرب الهی و مقام رفیع انسانی باید با معنویت و مهدویت زیست.
منابع و مأخذ:
قرآن
۱- تونه‌ای، مجتبی، ۱۳۴۹، فرهنگ الفبای مهدویت، ناشردیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمه اصفهان
۲- خدایار، دادخدا، تأثیراعمال صالح در زندگی معنوی از دیدگاه قرآن، فصلنامه اخلاق پزشکی، سال هشتم، شماره ۲۸، بهار۱۳۹۳
۳- دایر، وین، ۱۳۸۲، برای هرمشکلی راه حل معنوی وجود دارد، مترجم: سیما فرجی، چاپ چهارم، تهران نسل نو اندیش
۴- دهخدا، علی اکبر، ۱۳۷۷، لغت نامه دهخدا، جلد سوم، چاپ دوم، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران
۵- رودگر، محمد جواد،۱ آذر ۱۳۹۵، کارکردهای معنویت در عرصه های اجتماعی از دیدگاه مقام معظم رهبری، برگرفته از لینک: http//pmbo.ir
۶- سبحانی، جعفر و محمدرضایی، محمد، ۱۳۸۵، اندیشه اسلامی۱، ناشر دیجیتالی: کتابخانه الکترونیکی مای بوک
۷- سلیمیان، خدا مراد، ۱۳۴۶، درس نامه مهدویت، جلد اول، ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمه اصفهان
۸- ————،۱۳۴۶، درس نامه مهدویت، جلد دوم، ناشردیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمه اصفهان
۹- ————،۱۳۴۶، درس نامه مهدویت، جلد سوم، ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمه اصفهان
۱۰- عبدی پور، حسن، پایز ۱۳۸۱، تاثیر اجتماعی اعتقاد به مهدویت از دیدگاه جامعه شناسی، مجله انتظار، شماره۵، برگرفته از لینک https://hawzah.net
۱۱- عمید، حسن، ۱۳۸۹، فرهنگ فارسی عمید، نسخه الکترونیکی
۱۲- محمدی، میناشاه و ابراهیمی، فریبا، ندارد، نقش معنویت و مذهب درون نظام خانواده، نسخه الکترونیکی
۱۳- مطهری، مرتضی، ۱۳۷۸، مجموعه آثار، جلد ۲، تهران، انتشارات صدرا
۱۴- ———–،۱۳۷۸، مجموعه آثار، جلد ۳، تهران، انتشارات صدرا
۱۵- ———–،۱۳۷۲، قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، صدرا، دوازدهم
۱۶- ملایی، حسن، ۱۱آذر ۱۴۰۰، معنویت و مهدویت شاخص تمدن نوین اسلامی، برگرفته از لینکhttps://www.qudsonline.ir
۱۷- هادوی‌تهرانی، مهدی،۱۳۸۷، باگام های سبز انتظار، نسخه الکترونیکی
دیدگاهتان را بنویسید